ELMAS NEDİR,NASIL OLUŞUR VE ÖZELLİKLERİ NELERDİR
Elmas, bilinen en sert maddelerden biridir ve değerli bir taştır. Karbon
elementinin bir modifikasyonu grafit, diğeri ise elmastır.
Elmasın saf karbon olduğu ilk olarak Fransız kimyacı Lavoisier
tarafından keşfedilmiştir. Lavoisier, elması yakmış ve yanma gazının
sadece karbondioksit olduğunu görünce elmasın karbon olduğu hükmüne
varmıştır.
Özellikleri
En belirgin özelliği sertliğidir. Mineralojide kullanılan mohs sertlik
göstergesinde en yüksek rakamla (10) gösterilir. Bu, diğer bütün
mineralleri çizebilmesi demektir. Sertliğinden dolayı endüstriyel
aletlerde kullanılması büyük önem kazanmıştır. Keza dayanıklılığından ve
ışığı çok iyi kırmasından dolayı kıymetli bir zîynet eşyâsıdır. Elmas
mineralinin her cihetteki sertliği aynı değildir. Fakat X ve Gama
ışınları ile en sert yönüne doğru yönlendirilerek, aletlerde kesici
olarak kullanılması sağlanır. Endüstriyel kullanım amaçlı yapay elmas
üretilir, fakat elmasın yapay ya da doğal olduğu kolayca anlaşılır ve
yapay olanının ziynet eşyası olarak bir değeri yoktur.
Elmas, ametalik özellikler gösterir. Erime noktası 3547 °C’dir.
Yoğunluğu yaklaşık 3,5 gr/cm³tür. Havada 850 °C’de yanar. Havasız
ortamda 1500 °C’de grafite dönüşür. Oda sıcaklığında hiçbir madde etki
etmez. Florla 750 °C’de, karbon tetra florür (CF4) bileşiğini meydana
getirir. Diğer halojenlerle birleşmez. Elmas izometrik bir sistemde
kristallenir. Her karbon atomu kendisini çevreleyen dört karbon atomuyla
düzgün dörtyüzlü meydana getirecek şekilde bağlanmıştır. Daha doğrusu
iki tâne kare tabanlı piramidin taban tabana gelmiş şekli
görünümündedir. 12 yüzlü ve kübik kristal yapıları da vardır.
Kristallerin rengi beyaz, kahverengi, siyah veya renksiz olabilir.
Mineralin içinde yabancı atom mevcudiyeti de söz konusu olabilir. Fakat
her 10.000 karbon atomu başına ancak bir tâne yabancı atom bulunur.
Hattâ güzel tabiî elmasta 100.000 atom başına ancak 1 tane yabancı atom
bulunur.
Elmasın tartılmasında ölçü birimi olarak karat kullanılır (1 karat 200
miligrama eşittir).Karat ingilizce olup arapcası Kırat tır.Kırat
keçiboynuzu çekirdeğidir,bu çekirdeklerin ağırlıkları birbirinin aynı
olması sebebiyle 1 gr’dan küçük ağırlıkların ölçüsünde kullanılmaktaydı.
1 karatın ağırlığı 0,200 gr. olarak kabul edilmiştir.
Elmasın optik özellikleri ona güzellik ve kıymetli zînet eşyâsı
özelliğini vermektedir. Işığı kırma indisi çok yüksektir (2,417). Yâni
içeri kabul ettiği ışın yansıttığı ışına göre fazladır. Kezâ ışını
disperse etme (yâni, beyaz ışını renklere ayırma) kâbiliyeti de oldukça
yüksektir. Radyasyonları tutma özelliklerine göre iki tiptedirler.
Birinci tip, görünen ışını absorbe edenler (soğuranlar, emenler); ikinci
tip ise, morötesi ve kızılötesi ışınları absorbe edenlerdir. İkinci tip
elmaslar tabiî hâlde mâvi renklidirler.
Elmas, mükemmel bir elektrik izolatörüdür. Kezâ ısı iletkenliği en
yüksek olan maddedir. Bu özelliğinden dolayı zarar görmeden kesilebilir.
Elmasın 57 fasetli özel kesilmiş haline pırlanta denir. Pırlanta
üzerinde 57 faset bulunur. Faset, ışığı yansıtan açılı yüzeylere verilen
isimdir. Önemli özelliklerinden biri de her şeyi kesebilmesidir. Bir
diğer özelliği ise fazla kırılgan olmamasıdır. Elmasın içine girebilen
tek şey ışıktır.
Bölümleri
Pırlanta üç bölümden oluşur. Taç, kemer ve külah.
Kemerin üstünde bulunan bölüme “Taç” denir. Taç bölümünde 33 adet faset
bulunur. Taç bölümünde bulunan fasetlerin sayısı fazla olduğu için, bu
bölümde daha fazla yansıma ve parlaklık gözlemlenir. Bundan dolayı taç
bölümü, pırlantanın geneline göre daha beyaz görünür.
“Kemer” bölümü doğal, cilalı ya da fasetli olabilir. Kemer kalınlığı
pırlantanın parlaklığını etkiler. Kalın kemerli bir pırlanta daha mat
görünür, ince kemerli pırlanta ise mıhlamaya karşı dayanıksızdır. Kemer,
pırlantayı sağlam tutan önemli bir bölümdür. Kemer olmasaydı, pırlanta
üretimde kullanılamayacaktı.
Kemerin altında bulunan bölüme “külah” denir. Külah bölümünde 24 faset
bulunur. Külah bölümü pırlantaya giren ışığın dışarı yansımasını sağlar.
Külah ne kadar doğru açıyla kesilmiş ise, pırlantaya giren ışık
yansıyarak yine taçtan çıkar. Böylece pırlantada optimum parlaklık
sağlanmış olur.
Kimi zaman külah ucuna da faset atılabilir. Bu faset ile pırlantanın en
hassas kısmı olan külah ucunda oluşabilecek hasarlar önlenmiş olur.
Dünyanın en sert madeni olsa da, pırlanta belirli yönlerden gelen
darbelere karşı dayanıksızdır ve çabucak kırılabilir.
Çap, pırlantanın kemerinin bir uçtan diğer uca kadar olan ölçüsüdür.
Derinlik, pırlantanın tabladan külah ucuna kadar olan yüksekliğidir[1
Biçimleri
Pırlanta’nın birçok kesim biçimi vardır. Yuvarlak, prenses, markiz,
baget, oval, asshcer, cushion, damla ve kalp en yaygın kesim
biçimleridir.
Üretimi
Elmasın kazanılması, diğer minerallerin işlenmesi gibidir. Yalnız
kristaller o kadar bol değildir. Çok dağınık olup, tespitleri bile
güçtür. Yeryüzüne yakın cevherler olduğu gibi, 300 metre derinlerde olan
cevherler de vardır. Cevher kayaları, borular daldırılarak kırılır.
Çıkarılan balçıklı, kumlu cevher iki ameliyeden geçirilir. Cevher önce
yoğun bir sıvıda yüzdürülür. Çok ağır olan mineraller dibe çöker. Daha
sonra kumlu-çamurlu karışım bir nevi elekte aşağı-yukarı titreşim
verilerek, elmasın dibe çöktürülmesi sağlanır.
Ayrı bir sistemle hem kesilmiş, hem de parlatılmış hâle getirilebilen
yegâne mineral, elmastır. Birçok elmas kristali kendiliğinden pırlanta
olacak şekildedir. Fakat bir kısmı da kesilmek zorundadır. Kesilmesi
dikkat ve titizlik ister. Elmasların kıymeti dört faktörle ilgilidir:
Kesilme, renk, büyüklük (karat) ve berraklıktır. Çatlak olup olmaması da
çok önemlidir. Çünkü, çatlaklık, ışık girişini zorlaştırmaktadır. Sarı
ve kahverengi elmaslar pek istenmez. Pembe, menekşe rengi ve yeşil
elmaslar çok makbuldur. Kesilme şekli belki de en mühim faktördür ve
parça büyüklüğü ile kıymeti artar. De Beers, dünyanın en büyük üreticisi
İngiliz bir firmadır.
Değer biçimi
Değer biçimi genelde yüzüklerdeki elmas ve pırlantalar için tamamen bir
ön değerdir. Gerçekte o değere tekabül etmezler. Azlık hissi ile satışı
kızıştırma tekniğidir. Pırlanta ve elmasların sertifikalı değer
biçilmesi durumunda çoğunluk geri satarken bu fiyatları satıcı firmanın
veremediği görülmektedir. Yani yatırım aracı olarak çok tehlikeli bir
üründür. Bu noktada yeterli bilinçlendirme dünya çapında
yapılmamaktadır.
Sertifikaları
Dünyaca itibar ve ün sahibi olan pırlanta sertifikaları:
HRD (Hoge Raad voor Diamant) – Pırlanta Üst Kurulu
IGI – Uluslararası Gemoloji Enstitüsü
GIA – Amerika Gemoloji Enstitüsü
AGSL – Amerikan Mücevher Sosyetesi Laboratuvarları
IDL – Uluslararası Pırlanta Laboratuvarı
Ürünün çıkartılması
Özellikle Sierra Leone başta olmak üzere Afrika ülkelerinde ve geri
kalmış birkaç ülkede ülkenin fakir insanları çok zor sağlık şartlarında
çalıştırılarak çıkartılmaktadır. Daha da kötüsü bu ülkelerde iç savaş
hüküm sürmektedir, bu iç savaşların büyük elmas şirketleri tarafından
desteklendiği bilinmektedir. Bu ülkelerde zor şartlarda çalışmayı veya
asker olup savaşmayı kabul etmeyenlerin elleri kesilmekte olup, bu
ülkelerde nüfusa göre sakat olma oranı bir hayli yüksektir. Son yıllarda
bu yaşanan insanlık dramına karşı elmas için yeni bir sınıflandırma
tanımı ortaya çıkmıştır. Bu sınıflandırmaya göre 2 çeşit elmas vardır,
bunlar savaş (conflict) ve savaş-dışı (conflict-free) elmaslardır. Savaş
(conflict) elmasları adından da anlaşılabileceği gibi elmas
şirketlerinin desteğiyle ülkede iç savaş çıkartılarak ve ülkenin
insanları çok zor sağlık koşullarında zorla çalıştırılarak elde
edilmektedir. Savaş-dışı (Conflict-free) adı verilen elmaslar ise
çıkarılırken çalıştırılan insanlar sağlıklı koşullarda ve ücretli olarak
çalıştırılmakta, aynı zamanda ülkede herhangi bir çatışma veya iç
savaşa neden olunmamaktadır.
Kullanılışı
Elmas ziynet eşyası olarak ve yüzük taşı olarak çok yaygın bir şekilde
kullanılır. Elmasın güzelliği eskilerin de çok dikkatini çekmiş ve hattâ
hastalık ve zehirlenmeyi önlediği sanılmıştır. Elmasın esas kıymeti
kesme tekniğinin gelişmesinden sonra (17. yüzyılın sonlarına doğru)
başlamıştır. Elmasın kesilmesi yine elmasla yapılmaktadır. Zîynet
eşyâlarından başka endüstriyel âletlerde de elmas kıymetini devâm
ettirmektedir. Endüstride kullanılan miktarı % 75-80 kadardır. Fakat
kıymet olarak % 25-30 civârındadır. Endüstride cam kesici, taş yontucu,
delici ve perdahlayıcı âletlerde kullanılır
Sanayi elması
Rengi ve biçimi açısından kıymetli taş olarak kabul edilemeyen ve
sanâyide çeşitli maksatlarla kullanılan elmaslardır. Başlıca üç çeşit
tabiî sanâyi elması vardır. Bunlar, ballas, bort ve karbonado isimlerini
alır. Ballas, çok sert ve tok bir elmas çeşididir. Bort çeşidi,
umûmiyetle bozuk renkli veya biçimsiz elmasları ihtivâ eder. Küçük
olanları elmas matkap takımlarında kullanılır. Siyah renkli karbonado
ise, torna tezgahlarında, cam kesme âletlerinde, pikap iğnelerinde vb.
kullanılır.
Sentetik elmas
Sahte elmas – zinkron
Elmasın karbon olduğu anlaşılınca, kömürün, grafitin elmasa
dönüştürülebileceği düşünülerek, bu hususta birçok çalışmalar yapıldı.
Nitekim bugün, grafitin elmasa dönüştürülmesi mümkündür. Termodinamik
hesaplamalar grafitin elmasa dönüştürülmesi için en az 10.000 atmosfer
basınç gerektiğini göstermiştir. Bununla beraber ilk defa H.Tracy Hall
tarafından 1955 yılında 100.000 atmosfer basınç altında 2500 °C
sıcaklıkta ve krom katalizör kullanılarak sentetik elmas elde
edilmiştir. Ancak parçalar genellikle küçük ve siyah renkli olup,
nâdiren mücevher evsafında olabilmektedir. 1962’de yapılan bir çalışmada
200.000 atmosfer basınç ve 5000 °C sıcaklıkta katalizörsüz olarak
grafit elmasa dönüştürülmüştür.
Sentetik elmasın üretimi için gerekli olan yüksek sıcaklık ve basınç
şartları patlayıcılardan faydalanılarak elde edilir. Sentetik elmas
üreticilerinden Du Pont Company bu tekniği uygular.
ELMAS NEDİR,NASIL OLUŞUR VE ÖZELLİKLERİ NELERDİR
Elmas, dünyadaki bilinen en sert maddelerden biri olup, maddi değeri
yüksektir. Karbon elementinin modifikasyonlarından biridir. Fransız bir
kimyacı olan Lavoisier, elması yaktığında çıkan gazın yalnızca
karbondioksit olduğunu görmüş ve saf karbon olduğu hükmüne varmıştır.
3547 santigrat derecede eriyen elmasın en belirgin özelliği onun
sertliğidir. Sertlik derecesi 10 olan elmas en yüksek orana sahip
maddedir.
Bu yüksek sertlik derecesi nedeniyle, diğer tüm mineralleri çizebildiği
anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, endüstriyel alanda kullanılan bir
madde haline de gelmiştir. Bunun yanı sıra, parlaklığı, sertliği ve
ışığı mükemmel şekilde kırması nedeniyle takı olarak en revaçta ziynet
eşyalarının başında gelmektedir.
Elmas, belirli bir sıcaklıkta ve basınçta oluşmaktadır. Oluşumun
gerçekleştiği yerler dünyanın çekirdeğine yakın olan derinliklerdir.
Elmasın yaklaşık 1/3’ü değerli taş statüsünde olup, ziynet eşyası
olarak, kalan kısmı da endüstriyel amaçlı olarak kullanılmaktadır.
Elmasın özellikleri
Elmas, dünyada bulunan doğal madenlerin en sert olanıdır.
Elmas, saf karbondan oluşmuş kristalize bir mineraldir.
Mükemmel bir iletken olan elmas, aynı zamanda ısı yansıtıcısı ve en saydam maddedir.
Dünyada bilinen en genç elmas yaklaşık 1 milyar yaşında, en yaşlı elmas da 3,5 milyar yaşındadır.
Elmasın ilk kullanımı
M.Ö. 500 yıllarında Hindistan’da çıkarılan elmas, Romalılar tarafından
ticareti yapılan bir madde olmuştur. Ortaçağ Avrupa’sında elmasın değeri
fark edilince aristokrat kişiler elması elde etmek için her türlü
çalışmanın içine girmişlerdir. Bu dönemde elmasın en iyi kalitede
olanları Hindistan’da kalıyor, daha az kalitede olanlar Avrupa’ya
ulaşıyordu. Bunun neticesinde elmasın parlatılması yoluna gidilmekte ve
göz alıcı bir şekle getirilmekteydi.
Elmas Avustralya, Güney Afrika, Botswana, Rusya, Kongo ve Kanada gibi
ülkelerde yoğun bir şekilde üretilmektedir. Günümüzde halen en değerli
ziynet eşyalarının başında gelmektedir.
Elmas, dünyada kimberlit kayalarında bulunmaktadır. Başka kayaların
içinden çıkan elmas, kimberlit kayalarının aşınması ile kayaların
değişimi ile oluşmuştur. Kimberlit, magnezyum ve demirden oluşan
volkanik kayalara verilen isimdir. Bunların dışında kalsit, olivin,
ilmenit, mika gibi maddelerde kimberlit kayasında bulunur.
Elmas nasıl oluşur?
Elmasın, yer kabuğunun hareketi, depremler ve volkanik patlamalar ile
yeryüzüne çıktığı düşünülmektedir. Bazı bölgelerde, nehir kumlarına
karıştığı da düşünülmektedir. Elmas, dünyada en çok Güney Afrika, Güney
Amerika, Endonezya ve Hindistan’dan çıkarılmaktadır. Elmas, diğer
mineraller nasıl işleniyorsa öyle işlenmektedir. Elmasın toprak altında
dağınık olduğu yerler olduğu gibi, cevher kayaları da vardır. Bu cevher
kayalarına borular yollanarak kırılma işlemi yapılır. Çıkarılan
balçıklı, kumlu cevher iki işlemden geçer. Öncelikle yoğun bir sıvıda
yüzdürülür. Çok ağır olan mineraller dibe çöker. Daha sonra kumlu,
çamurlu karışım aşağı yukarı titreşimle elekten geçirilerek elmasın dibe
çökmesi sağlanır. Ayrı bir sistem ile hem kesilmiş hem de parlatılmış
hale gelen tek mineral elmastır. Birçok elmas minerali kendiliğinden
pırlanta olacak durumdadır. Fakat bir kısmı kesilir. Kesilmesi çok
dikkat ve titizlik ister.
Elmasın değerini ne belirler?
Elmasın değeri; kesilme, renk, büyüklük ve berraklık ile ilgilidir.
Çatlak olup olmaması da çok önemli bir değerdir. Çünkü çatlaklar, ışığın
elmasın içine girmesini engellemektedir. Sarı ve kahverengi etki
bırakan çatlaklar, bu renk elmasın değerini düşürür. Pembe, menekşe
rengi, yeşil elmaslar çok değerli kabul edilir. Elmasın bir diğer
özelliği sertliğidir. Mohs değeri, elmasın sertliğini göstermektedir. En
yüksek değer 10’dur. Elmas, A metal özellik gösterir. Erime noktası
3.500 derecedir. Yoğunluğu yaklaşık 3,5 gr/cm3’dür. Elmasın
tartılmasında, ölçü birimi karat olarak kullanılmaktadır. 1 karat 205
miligrama eşittir. Işığı kırma özelliğinin fazla olması ve beyaz ışığı
renklere ayırma özelliği olması, onu değerli bir ziynet eşyası
yapmaktadır.
Elmas ve pırlanta arasındaki fark nedir
Elmas, pırlantanın kesilmemiş ham haline denmektedir. Dünyada en nadir
bulunan, yaşı ve simgesel özellikleri itibariyle en anlamlı, göz
kamaştıran bir mücevherdir. Her elmas eşsiz ve tektir.
Elmaslar, milyarlarca yıl evvel oluşmuştur. Her elmas milyonlarca hatta
milyarlarca yıl yaşındadır. En genci 800 milyon yaşında olan elmasların,
dinozorların döneminden bile önce oluştuğu bilinmektedir. Son derece
yüksek sıcaklık ve basınç altında yerkabuğunun derinliklerinde
kristalleşmiş olan elmas, yanardağların lavlarını püskürtmeleriyle
yeryüzüne çıkmış, insanlar tarafından bulunduktan sonra en değerli
mücevher olma özelliğini kazandı. Yeryüzüne çıkan elmas, çetin doğa
koşullarına da meydan okuyarak varlığını sürdürdü. Bulunan elmaslar hem
çok az miktarda, hem de çok azı bir mücevherde kullanılabilecek kaliteye
sahip olarak bulunmaktadır. Elmasların çıkarılması çok meşakkatli ve
zorlu bir süreçtir. Bir parça elmas çıkarmak için tonlarca toprağın
elenmesi gerekmektedir. Çok eskiden elmas, kesilmeden kullanılırdı.
Parlak olan kısmı üstte kalacak şekilde yüzüğe yerleştirilirdi ve
gizemli bir görünüme sahipti. Teknolojik gelişmelerle birlikte, elmas
kesimleri yapılarak çok parlak ve göz alıcı bir şekle sokuldu. Bir
elmas, yalnızca diğer bir elmas tarafından kesilebilmektedir. Elmasların
kesiliş şekliyle pırlanta ortaya çıkmıştır. Pırlanta ile elmas
arasındaki tek fark kesim şeklidir. Yoksa pırlanta, elmasın ta
kendisidir. Yani ikisi de aynı taştır. Sadece kesim şekilleri farklıdır.
Bilinenin aksine, standartları aynı olan bir pırlanta elmasa nazaran
daha değerli ve pahalıdır.
Pırlanta, Marcel Tolkowsky’nin 1919 yılında ortaya çıkardığı elmas
kesimine verilen addır. Bu kesim stilinde ışık, taşın içinde kırılmakta
ve müthiş bir ışık vererek ışığı yansıtmaktadır. Ülkemizde elmas kesim
olarak tanınan kesim şekli, dünyada gül kesim olarak bilinmektedir. Bu
kesim şekli, ülkemizde yaygın bir şekilde yapılmış ve nesilden nesile
aktarılmıştır. Daha ziyade antik mücevher tasarımlarında kullanılan bu
kesimde elmasın altı düzdür ve pırlantadaki gibi bir parlaklığa sahip
değildir.
